Endemik: Dünyanın sadece bir coğrafi yöresinde bulunan türe ait canlı organizmalardır.
Entomofag: Böceklerle beslenen böceklere denir.
Fitofag: Bitki ile beslenen organizma.
Feromon: Böcekler tarafından dış çevreye salgılanıp özel bir reaksiyon meydana getiren ve aynı türün fertleri tarafından algılanan maddelerdir. Biyoteknik mücadelede kullanılır.
1) İbreli-kabuklu emvallerin istiflendiği rampa ve depolarda, emvaller ergin çıkışından önce kaldırılamayacağı durumlarda; iki feromon tuzak arası 40 metreden az olmamak kaydı ile her 50 ila 100 ster için bir adet olmak üzere feromon tuzaklar asılır.
2) Epidemi yaptığı sahalarda ve riskli sahalarda (Yoğun kırık devrik olan sahalar, yangına maruz kalan sahalar vb.) kabuk böcekleri ile mücadelede canlı ağaçlardan 8-10 metre uzak orman içi açıklıklara ve yol kenarlarına, böceğin uçma zamanından 7-10 gün önce en az 40 metre aralıklarla hektara 1 ile 5 adet asılır. Kabuk böceklerine karşı kullanılan feromon tuzakları canlı ağaçlara asılmamalıdır.
3) Çam kese böceği, kestane kızıl kurdu vb. zararlı türler ile biyoteknik mücadele kapsamında asılacak feromon tuzakları ağaçların dallarına veya gövdelerine sabitlenmek suretiyle asılmalıdır.
Feromon preparatları yerden 1 metre yükseklikte sallanmayacak bir şekilde tuzak askılarına monte edilmelidir.
Formülasyon: Bir veya birden fazla bir arada kullanılabilecek aktif madde ile birlikte inaktif yardımcı ve dolgu maddelerinin ilavesi ile uygulanabilir hale getirilmiş karışımlardır.
Fungusit: Mantar ve mantar sporlarının öldürülmesinde ve kontrol altına alınmasında kullanılan kimyasallardır.
Fümigant: Belirli alanlardaki değişik hastalık veya zararlıları fumigasyon yoluyla yok etmek için kullanılan uçucu formdaki sıvı veya katı kimyasal zehirli maddelerdir.
Fümigasyon: Gaz halinde ilaçların gaz kaçırmayan odalara verilmesiyle yapılan zararlı böcek mücadelesidir.
İnsektisit: Böceklerle mücadelede kullanılan kimyasal ilaçlardır.
Fitotoksisite: İnsektisitlerin (kimyasal ilaçlar) bitkilerde zararlı olma haline denir.
Parazitoit: Ergin öncesi gelişme dönemlerini bir konukçunun içinde veya üzerinde tamamlayan ve neticede konukçularını öldüren, erginleri serbest yaşayan organizma.
Pestisit: Bitki veya bitkisel ürünlerin verim, kalite, depolama ve pazarlama değerlerini azaltarak ekonomik kayıplara neden olan zararlı organizmaları öldürmek, engellemek, kontrol altına almak ya da zararlarını azaltmak amacıyla kullanılan kimyasal maddelerdir.
Orman bitkisi: Orman ekosistemini oluşturan ağaç, ağaççık ve florasını oluşturan yerli ve/veya egzotik orjinli canlı odunsu ve otsu bitkileridir.
Monofag: Tek bir besin türü ile beslenen organizmalar.
Böceklerde uçma zamanı: Ergin böceğin çiftleştiği ve yumurta koyduğu yani üremeye teşebbüs ettiği zaman “Uçma Zamanı” denir. Böceklerle mücadele edilebilmesi için bu zamanın bilinmesi önemlidir.
Faydalı böcek: Faaliyetleri ile ekonomide kıymetlendirilebilecek bir madde veren veya insanların ekonomik amaçlarının gerçekleşmesine hizmet eden böceklere denir.
Yırtıcı (Predatör = Avcı) Böcekler: Böcek yemek suretiyle geçinen böceklerdir. (Biyolojik mücadelede kullanılan böcekler)
- Calasoma sycophanta
- Formica rufa (Kırmızı orman karıncası)
- Rhizophagus grandis
- Rhizophagus depressus
- Torymus sinensis
- Thanasimus formicarius
- Rhizophagus dispar
Zarar şekli, tipi ve derecesine göre:
Fizyolojik zararlı böcekler: Bitkilerin hayatını tehdit eden ve sağlıklarına zarar veren böceklere fizyolojik zararlı böcekler denir.
Teknik zararlı böcekler: Bitkilerin hayatını tehdit etmeyen fakat yaptıkları zararlarla ekonomik değerlerini düşüren böceklere teknik zararlı böcekler denir.
Primer zararlı böcek: Sağlam ve sağlık durumları iyi olan bitkilerde zarar yapan böceklerdir.
- Neodiprion sertifer (Kırmızımtırak sarı çalı antenli çam yaprak arısı)
- Trisetacus pini (Çam ibre kını akarı)
- Tomicus minor (Küçük orman bahçıvanı)
Sekonder zararlı böcek: Sağlık durumları iyi olmayan yani çeşitli sebeplerle hastalanmış zayıf düşmüş ve cılız kalmış ağaçlarda zarar yapan böceklerdir.
- Ips acuminatus (Altı dişli çam kabuk böceği)
- Ips sexdentatus (On iki dişli çam kabuk böceği)
- Ips typographus (Sekiz dişli büyük ladin kabuk böceği)
- Dendroctonus micans (Dev ladin kabuk böceği)
- Orthotomicus erosus (Akdeniz çam kabuk böceği)
- Pityogenes bistridentatus (İnce dal kabuk böceği)
Böceklerin biyolojik evreleri: Yumurta, larva (nimf), pupa(Krizalit) ve ergin olmak üzere dört farklı dönem gözlenmektedir.
- Yumurta dönemi: Embriyonun gelişerek larva veya nimf meydana gelmesine kadar geçen süreye denir. Yumurta döneminde embriyo gelişerek larva veya nimf meydana gelmektedir. Bunlar yumurtayı kemirerek veya özel yapılı kapağı kaldırarak dışarı çıkar. Yumurta dönemi birkaç saat veya aylarca sürebilir.
- Larva dönemi: Böceğin yumurtadan çıkmış haline larva veya nimf denir. Nimf ve larva böceklerin asıl zarar yaptığı evresidir. Bu evrede gıda alarak büyüyüp geliştiklerinden en zararlı oldukları hayat dönemidir.
- Pupa dönemi: Böcek larvalarının iç organların kaynaşarak ergine has şekiller aldığı dönemdir. Ayrıca larvaya ait bazı organlar yok olup bunların yerine ergine has organlar meydana gelir. Bu olaya histoliz denir.
- Ergin dönemi: Tam başkalaşımlı böceklerde pupa döneminden çıkan yarı başkalaşımlı böceklerde ise nimf döneminden çıkan böceğe ergin denmektedir. Erginin esas görevi çoğalarak neslini devam ettirmektir. Bu dönemde beslenme yayılma, üreme ve uçmaya destek sağlar. Bazıları hiç gıda almadan çiftleşir ve yumurta bıraktıktan sonrada ölürler.
Böceklerin biyolojik dönemleri: Tam başkalaşımlı böceklerin yumurta, larva, pupa ve ergin dönemlerini, yarı başkalaşımlı böceklerin ise yumurta, nimf ve ergin dönemlerinin her birine biyolojik dönem denir. Böceklerin bir kısmında 3, bir kısmında 4 biyolojik dönem mevcuttur.
Gelişme dönemi: Bir böceğin yumurta döneminden başlayıp, ergin hale gelmesine kadar geçen süredir. Bu süre böcekler arasında büyük farklılıklar gösterir. Gelişme süresi bazen bir yıldan fazla sürer.
Uçma zamanı: Ergin böceğin çiftleştiği veya çiftleşmeden yumurta koyduğu yani üremeye teşebbüs ettiği zamana uçma zamanı denir. Böceklerle yapılacak mücadelede uçma zamanının bilinmesi çok önem taşır. Uçma zamanı havanın sıcaklığı ile ilgili olarak her yıl değişiklik gösterebilir. Sıcak hava uçma zamanını daha erken gerçekleşmesini sağlarken soğuk hava geciktirir.
Generasyon (döl-nesil): Bir böceğin konulan yumurtadan başlayarak olgun bir fert haline gelip tekrar yumurta koymasına kadar geçen zamana denir.
Diyapoz: Dinlenme veya duraklama anlamına gelir. Böceklerde düşük metabolizma ile gelişme ve büyümenin bir süre geçici olarak durdurulmasıdır. Bu dönem bittikten sonra gelişme tekrar devam etmektedir. Sıcaklık ve diğer sebeplerle meydana gelen duraklamalar diyapoz değildir.
Olgunluk yiyimi ve regenerasyon yiyimi: Böceklerin eşeysel organlarının gelişmesi esnasında yaptığı yiyime olgunluk yiyimi denir. Bazı böcekler ikinci bir üreme enerjisi kazanmak için regenerasyon yiyimi yaparlar.
Kışlama: Zararlı böceklerin kışı, sıcak bölgelerde kuraklık zamanını, hangi gelişim döneminde ve nerelerde gizlenerek geçirdiklerini bilmek, mücadelede büyük önem taşımaktadır. Böceklerin bir kısmı yumurta, bir kısmı tırtıl, bir kısmı ergin halinde kışı geçirirler. Böcekler, kışı bu halleriyle toprakta, sürgünlerin özü içinde, kabuk içerisinde veya odun gibi korunaklı yerlerde kışlarlar.
İnokulum potansiyel: Böceklerin, zararlı organizmaların zarar yapabilecek miktarına inokulum potansiyel denir. İnokulum potansiyelini etkileyen faktörler; hastalık ocakları, habitat ve popülasyondur.
Tuzak odunu: Hortumlu böcekler, kabuk böcekleri vb. böcekler ile mücadele için yeni kesilmiş ağaçların dal veya gövdelerinden muhtelif kalınlıklarda ve uzunluklarda hazırlanan odunlardır. Bu odunlar 3-4 hafta sonra değiştirilir. Odunlar birkaç gün ara ile kontrol edilerek gelen böcekler öldürülür. Tuzak odunları (istifleri) zararlı görülen meşcere içindeki açıklıklara canlı ağaçlara 8-10 metre uzaklıkta hazırlanır, İstif ızgara şeklinde boşluklu olarak hazırlanarak üzerleri nem kaybını geciktirmek amacıyla dallarla örtülür. Böcek zararının az olduğu zamanlarda hektara 1-5 adet tuzak ağacı veya tuzak odunu yeterlidir. Ancak büyük afetlerde hektardaki tuzak ağacı veya tuzak odunu miktarını 10-20 adede çıkarmak gerekebilir.
Kuş yuvaları: Kuş yuvaları; desteklenmesi istenen kuşun türüne uygun giriş delik çaplarına göre hazırlanarak, iğne yapraklı ormanlarda hektara 5, yapraklı ormanlarda hektara 10 adet olarak asılır. Yuvaların yerden yüksekliğinin en az 3 metre olmasına özen gösterilmelidir. Yol kenarına 10metre mesafeden yakına asılmamalıdır. Yuvaların giriş deliklerinin güneye bakmasına özen gösterilmelidir.
Kuşlar; başta kabuk böcekleri olmak üzere, yaprak bitleri, çeşitli kelebek larvaları, yaprak arılarının tırtılları vb. zararlıları yemek suretiyle biyolojik mücadele açısından son derece önemlidir.
Adacık yöntemi: Çam böceği larvaları üzerinde parazitoit olarak yaşayan Phryx caudata'nın ormana dönüşünü sağlamak için suni olarak yapılan tesislere denir. Adacık, güneş alan, düz bir alanda ve kolayca su bulunabilen bir yerde kurulur. Adacık tesisi için, 1,4 x 4,0 metre boyutlarındaki adacığın etrafına 30 cm genişliğinde ve 30 cm derinliğinde hendek açılır. Adacık tesisi ve tel kafeslerin sahaya yerleştirilmesi çam kese tırtıllarının toprağa inişlerinden 4-5 hafta önce tamamlanmalıdır.
Havuzlama: Orman işletme depolarında ya da fabrikalarda yüksek kaliteli ve mantarlara karşı dayanıksız tomrukların satışı ve işlenmesi öncesinde korunması amacıyla su içerisinde bekletilmesini içeren depolama tekniğidir. (Kayın)
Tel kafes yöntemi: 1x1x1 m ebatlarında 4 cm'lik çıtalarla yapılırlar. Etrafı ince metal sinek teli ile kapatılır ve üst kısmı 40x40 cm boyutlarında kese koymak ve parazit çıkışı için açık bırakılır. Açık bırakılan kısımdan çam kese tırtılları çıkmaması için içeriye doğru 30 cm uzunluğunda sert plastik sarkıtılır. Amacı çam kese böceği ile biyolojik mücadele kapsamında böceğin larvaları üzerinde parazitoit yaşayan Phryx caudata'nın ormana dönüşünü sağlamak için sandık benzeri ahşap benzeri malzemeden yapılan tesise Tel kafes denilmektedir.
Zararlı organizmalar: 7 grupta; Böcekler, Mantarlar, Bakteriler, Virüsler, Nematodlar, Zararlı bitkiler, Diğer zararlı hayvanlar olarak ele alınır.
- Mantar zararları: Tohumlarda mantar zararları, fidan ve genç ağaçlarda mantar hastalıklar, sık görülen fidecik hastalıkları(Damping-off, Kayın fidecik hastalığı, Gri küf çürüklüğü, Meşe kök çürüklüğü, Büzülme hastalığı), yaprak ve sürgünlerde görülen hastalıklar, kabuk (kambiyum) hastalıkları, iletim sistemi hastalıkları, gövde ve kesilmiş odunlarda renklenme ve renk bozulmaları ve odun çürüklükleridir.
- Bakteri zararları: Bakteriler orman bitkisi, tohumlukları ve orman bitkisel ürünlerinde solgunluk ve tümör gibi hastalıklara sebep olmaktadır. Bakteriler bitkilere açık yaralardan veya tabi açıklıklardan girerek hastalığa sebep olurlar.
- Virüsler: Virüsün bitki içinde yayılması; paranşim veya floem yolu ile olur. Virüslerin, yaralar, rüzgâr, don, dolu, insan (budama, aşı, vb.), hayvan ve böceklerin açtığı yaralardan girerek, bu şekilde taşınması mekanik taşınma olarak tanımlanır. Ayrıca, çelik gibi çoğaltma materyali, tohum ve polenle taşınabilir. Bazı virüsler böcek, nematod, fungus ve yabancı otlarla taşınabilmektedir.
- Nematodlar: Bazı nematod türleri böcekler ve bakterilerle birlikte yaşarlar. Bitki dokularının içinde ve dışında beslenmeleri sonucu etkilenmiş bitkilerde renk bozulmalarına, urlara, anormal oluşumlara, çarpıklıklara ve ölüme sebep olurlar. Bazı türlerde virüs hastalıklarını naklederler. Beslenme sırasında açtıkları yaralar nedeniyle de bazı mantar ve bakteriler bitkilere girerek hastalık oluştururlar.
- Diğer zararlı hayvanlar: Hayvanları, ormanlar için faydalı, zararlı ve hem faydalı hem zararlı olmak üzere üç gruba ayırmak mümkündür. Kuşlar zararlı böcekleri yiyerek faydalı olurken, orman bitkisi tohumlarını yiyerek, fidanlık ve tensil sahalarında yaptıkları tahribat sebebiyle zararlı olurlar. Kemirgenler, kuşlar, böcek yiyenler, yırtıcı hayvanlar, çift parmaklılar (yaban hayvanları), evcil hayvanlar olarak sıralanabilmektedir. Bu hayvanlardan özellikle kemirgenler (fareler, köstebek vb.) gençleştirme ve ağaçlandırma sahaları ile park bahçelerde ve fidanlıklarda büyük zarar yaparlar.
Zararlı Organizmalar ile Mücadelede Koruyucu Tedbirler:
1- Halkın eğitimi,
2- Kamu kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği,
Zararlı Organizmalar ile Mücadelede Önleyici Tedbirler:
1- Personelin eğitimi,
2- Zaman – mekan planı yapılmış temiz bir orman işletmeciliği uygulamak,
3- Yetişme ortamı şartlarına uygun orijin ve ağaç türü seçimi,
4- Karışık ormanlar kurmak,
5- Ormanları ve orman bitki türlerinin oluşturduğu ağaç topluluklarını bakımlı tutmak,
6- Orman toprak örtüsünü muhafaza etmek.
Mücadele metotları: Mekanik Mücadele, Biyolojik Mücadele, , Biyoteknik Mücadele, Biyolojik insektisitlerle Mücadele, Kimyasal Mücadele, Kültürel önlemlerle mücadele.
1. Biyolojik mücadele: Böcek popülasyonunu dolayısıyla böcek zararını azaltmak için canlı organizma kullanılmasıyla yapılan mücadeledir. Böceği böceğe kırdırmak gibi. Kullanılanlar;
- Mikroorganizmalar(bakteri, fungus, virüs-kestane dal kanserinde, protista),
- Balık-Kuşlar-Memelilerden faydalanmak,
- Predatör eklembacaklılar(Formica rufa, Calosoma sycophanta, Rhizophagus grandis vs.),
- Parazit böcekler. (Phryx caudata - Çam keseböceği larva parazitoiti)
2. Mekanik mücadele: Zararlı böceklerin yumurta, larva, pupa ve erginlerini toplayarak yok etme, tuzak ağacı, tuzak hendek, tuzak yığınları, havuzlama gibi mekanik usullerle yapılan mücadeledir.
3. Kimyasal mücadele: Zararlı organizmalarla kimyasal mücadelede ruhsatlandırılmış ilaçlar kullanılır. Öncelikli olarak mücadelede kitin sentezi engelleyici ve bakteri kökenli ilaçlar kullanılır. Hedef zararlıyla mücadelede, kitin sentezini engelleyici veya bakteri kökenli ilaçlar mevcut değil ise ruhsatlandırılmış diğer ilaçlar kullanılır. (Fümigasyon, Zehirli yığınlar hazırlamak, Tütsülemek vs.)
4. Biyoteknik mücadele: Böceklerin yönelimlerinden ve bazı davranışlarından yararlanılarak geliştirilmiş mücadele çeşididir. Bu yöntemde, yapışkan tuzaklar, tuzak yemler, engel tuzakları, kışlak tuzakları, renk tuzakları, ışık tuzakları, kapanlar, feromonlar yer almaktadır.
5. Kültürel önlemler:
- Silvikültürel uygulamalar,
- Kesimin ana kuralları,
- Amenajman yönünden alınabilecek önemler,
- Toprak bakımı, işlenmesi ve gübrelenmesi,
- Yabancı ot ve artıkların temizlenmesi,
- Dayanıklı veya bağışık türler yetiştirmek.
Böcek salgınlarının büyüklüğünü etkileyen faktörler: Böceğin biyolojisi, Ağaç türü, Ağaç yaşı, Ağacın sağlık durumu, Yetişme çevresi, Hava halleri, Mevsim, Meşcere kuruluşu, Coğrafi durum
Böcek zararlarının ormancılık işletmesine etkileri:
- Ağaçlandırma masrafları artar,
- Üretim masrafları artar,
- Mücadele masrafları artar,
- Odun fiyatları düşer,
- Ağaçların artım ve büyümesi azalır,
- İşletme idaresi amacı bozulur.
Böceklerin bitkide zarar yaptıkları yerlere göre ayrımı:
1) Yapraklarda zarar yapan böcekler,
2) Tomurcuk, sürgün, ince dallarda zarar yapan böcekler,
3) Kozalak ve tohumlarda zarar yapan böcekler,
4) Özsu emen böcekler,
5) Kabuk ve kambiyumda zarar yapan böcekler,
6) Odunda zarar yapan böcekler,
7) Köklerde zarar yapan böcekler olarak 7 grupta incelenir.
Böceklerin ağaçlarda zarar şekilleri:
- Yaprakların yenilmesi suretiyle zarar,
- Yaprakta, dallarda, gövdede ve diğer kısımlarda öz suyu emerek zarar,
- Yapraklarda yollar açmak bitki dokusu içerisinde beslenmek, gövde ve dallarda galeriler açmak,
- Gövde, kök, meyve ve tohumları delmek,
- Bitki üzerinde beslenirken salgıladıkları kimyasallarla bitkide anormal büyüme ve gal oluşumu,
- Ağaçların toprak altı kısımlarında zarar(kök zararı),
- Hastalık taşımak suretiyle zarar vermek.
Zararlı böceklerin ağacın dışından bakıldığında görülen zararları:
1) Yaprakların renk değiştirmesi,
2) Tepelerin ölümü,
3) Her tarafta incelmiş, açık tepe çatısının bulunması,
4) Yan ince dalların ölümü,
5) Yukarı kısımlarda kısa, aşağı kısımlarda uzun iğne yaprakların bulunması,
6) Ağacın kabuğu üzerindeki reçine sızıntısı, öğüntü, giriş deliği bulunması,
7) Orman bitkilerinin gövde, sürgün, dal ve yapraklarında görülen anormal oluşum ve gelişimler,
8) Kozalak pullarının dıştan renk değiştirmesi hastalık işaretidir.
Kabuk böcekleri mücadele yöntemleri:
- Orman içerisinde temiz bir işletmecilik yapılması,
- Orman içerisinde ibreli, kabuklu emval bekletilmemesi,
- Kabuklu tuzak ağaçları hazırlamak ve uçma dönemleri öncesi imha etmek
- Ergin böcekler için feromon tuzakları asılmalıdır.
Yaprak yiyen bir böceğin ağaçtaki belirtileri:
1) Yaprakların azda olsa yenmiş olması, dikkatli bakıldığında renk değişikliğinin fark edilmesi,
2) Ormanda ve orman bitki türlerinde yırtıcı (Faydalı böcek, kuş vb.) faaliyetlerinde normalin üzerinde bir hareketliliğin bulunması, diğer meşcerelere göre kuş tür ve adedindeki fazlalık, örümcek ağlarının ve örümceklerin miktar olarak artması,
3) Yaprak, dal veya gövdeler üzerinde yumurta yığın veya koçanların bulunuşu. Bazı yaprak yiyen türlerde yumurta koçanları etrafındaki yapraklarda ağların örülmüş bulunmasıdır.
Kabuk, kambiyum veya odunda zarar yapan böceklerin ağaçtaki belirtileri:
1) Gövde, dal, yapraklar ve toprak üzerindeki öğüntülerinden,
2) Yeni başlamış reçine hunilerinden ve giriş deliklerinden vb. belirtilerden anlaşılır.
Mantar, virüs, bakteri ve nematodların ağaçlardaki belirtileri:
1) Ağaçların yan dallarının kuruması, tepe çatısının çökmesi,
2) Ağaçların kabuk altında veya kök boğazında renk değişikliği,
3) Yapraklarda renk ve şekil değişikliği vb. belirtilerden anlaşılır.
Böceklerin gelişimini etkileyen abiyotik faktörler nelerdir?
Sıcaklık, Işık, Nem, Toprak, Rüzgar
Böceklerde üreme potansiyelini etkileyen faktörler nelerdir?
1- Yumurta miktarı
2-Cinsiyet faktörü
3-Gelişme periyodunun uzunluğu
Çam balı üretimini sağlayan zararlı böcek hangisidir?
Çam pamuklu koşnili(biti) ( Marchalina hellenica)